در باب آزادی

در باب آزادی

وقتی آینده، دیواری بلند به نظر می‌رسد، «آزادی» چه معنایی دارد؟

ما در جهانی زندگی می‌کنیم که گویی تمام نیروها - از الگوریتم‌های نامرئی تا فشارهای پیدا و پنهان - ما را به سوی یک کلبی‌مسلکیِ شیرین سوق می‌دهند: به این باور که کُنشِ فردی بی‌معناست و تنها راه بقا، پناه بردن به گوشۀ امنِ زندگیِ خصوصی است. این همان وسوسۀ «آزادیِ منفی» است: آزادی از دردِ جهان، به قیمت از دست دادن خودِ جهان.

در زمانه‌ای که ناامیدی به عقلانی‌ترین واکنش بدل شده و انزوا، امن‌ترین پناهگاه به نظر می‌رسد، تیموتی اسنایدر با این کتاب، زنگِ خطری را به صدا درمی‌آورد. او به ما هشدار می‌دهد که بزرگ‌ترین تهدید، استبدادِ بیرونی نیست، بلکه تعریفی از آزادی است که خود به قفسی درونی بدل می‌شود: آزادی به‌مثابۀ «رها شدن از همه‌چیز»، به‌مثابۀ بی‌تفاوتی و شانه خالی کردن از بار مسئولیت. این همان آزادیِ سلبی است که ما را هر روز به سوی خود فرامی‌خواند و در نهایت، ما را در برابر تاریخ، تنها و بی‌دفاع رها می‌کند.

«در باب آزادی» یک کتاب معمولی نیست. این اثر، آمیزه‌ای است از خاطرات شخصی، تحلیل تاریخیِ دقیق و یک مانیفستِ قدرتمند برای قرن بیست‌ویکم. اسنایدر با زبانی روشن و به دور از پیچیدگی‌های آکادمیک، پنج شکل اساسیِ آزادی را معرفی می‌کند که می‌توانند به‌مثابۀ ابزارهایی عملی در زندگی روزمرۀ ما به کار گرفته شوند.

این کتاب، راهنمایی است برای بازپس‌گیری قدرتِ انتخاب، یافتن معنا در دل آشوب و آفریدن امکان‌های نو در جهانی که ما را به پذیرشِ محدودیت‌ها فرامی‌خواند. این اثر برای کسانی است که می‌دانند آزادی، چیزی فراتر از نبودن زنجیر است و آماده‌اند تا معمار آزادیِ خویش باشند.

از آرامش اوهایو تا گنجینه‌های پنهان اروپای شرقی

تیموتی اسنایدر در سال ۱۹۶۹ در ایالت آرام اوهایوی آمریکا و به دور از هیاهوی مراکز بزرگ سیاسی و فرهنگی آمریکا چشم به جهان گشود. اما همین سکوت اوهایو، کنجکاوی عمیقی را در او نسبت به تاریخ پرآشوب اروپا، به‌ویژه اروپای شرقی، برانگیخت. او که از همان ابتدا شیفتۀ زبان‌آموزی بود، مسیر آکادمیک خود را در دانشگاه براون آغاز کرد و سپس برای کسب دکترای تاریخ، به دانشگاه آکسفورد رفت تا زیر نظر اساتید برجسته‌ای همچون «تیموتی گارتون اش»، درک خود را از تاریخ اروپای مرکزی و شرقی ژرفا بخشد. تسلط شگفت‌انگیز اسنایدر بر زبان‌های متعدد اروپایی - او به پنج زبان مسلط است و به دوازده زبان مطالعه می‌کند - کلیدی منحصربه‌فرد برای گشودن بایگانی‌های لهستان، اوکراین، روسیه و آلمان در اختیارش گذاشت. این کلید به او اجازه داد تا تاریخ را نه از منظر فاتحان، که از دید قربانیان و از دل اسناد دست‌اولی روایت کند که پیش از او کمتر مورخی به آن‌ها دسترسی داشت.

وقتی تاریخ، زنگ خطر را برای امروز به صدا درمی‌آورد

سبک نوشتاری اسنایدر، آمیزه‌ای است از دقت یک پژوهشگر تراز اول و شور یک داستان‌گوی بزرگ؛ او به‌خوبی می‌داند که تاریخ مجموعه‌ای از حقایق خشک نیست، بلکه از داستان‌های انسانی ساخته شده است. او با استفاده از خاطرات، نامه‌ها و شهادت‌های بازماندگان، به قربانیان چهره و صدا می‌بخشد و نشان می‌دهد که تاریخ، داستان تصمیم‌ها، رنج‌ها و انتخاب‌های انسان‌های واقعی است. اما آنچه اسنایدر را از یک مورخ صرف به یک روشنفکر عمومی تأثیرگذار بدل کرد، توانایی او در پیوند زدن گذشته به حال و استخراج درس‌های حیاتی از دل تاریخ بود. با اوج‌گیری پوپولیسم و اقتدارگرایی در سراسر جهان، او که سال‌ها بر ظهور و سقوط دموکراسی‌ها در اروپای قرن بیستم مطالعه کرده بود، رسالتی جدید برای خود تعریف کرد و زنگ‌های خطر را برای دموکراسی شکنندۀ غرب به صدا درآورد. آثار او پژواک همین دغدغۀ عمیق برای حفظ آزادی و کرامت انسانی است؛ از کتاب موجز اما تکان‌دهندۀ «استبداد» که بیست درس کلیدی برای شهروندان امروزی در برابر خیزش دیکتاتوری ارائه می‌دهد، تا «در مسیر ناآزادی» که نشان می‌دهد چگونه «سیاست ابدیت» راه را برای اقتدارگرایی هموار می‌سازد.

مانیفستی برای زیستنِ آزادانه در زمانۀ آشفتگی

امروزه، تیموتی اسنایدر فراتر از یک استاد تاریخ در دانشگاه ییل، یک روشنفکر عمومی به معنای واقعی کلمه است که از هر تریبونی برای هشدار نسبت به خطرات پیش روی دموکراسی بهره می‌برد. او با برجسته ساختن شباهت‌های میان تاکتیک‌های سیاسی رهبران خودکامۀ تاریخ و چهره‌های سیاسی معاصر، به صراحت از روندهای ضددموکراتیک افرادی مانند ترامپ انتقاد کرده است. با تهاجم روسیه به اوکراین، اسنایدر به یکی از مهم‌ترین و مطلع‌ترین مفسران این جنگ بدل شد و با برگزاری کلاس‌های آنلاین رایگان درباره تاریخ اوکراین برای میلیون‌ها نفر، کوشید تا روایتی انسانی از این مناقشه ارائه دهد. در واقع، آثاری چون «در باب آزادی» بیش از آنکه یک تحلیل سیاسی باشند، یک راهنمای عملی برای «زیستنِ آزادانه» در جهانی هستند که ما را به سوی بی‌عملی سوق می‌دهد. او به ما می‌آموزد که چگونه در برابر الگوریتم‌ها مقاومت کنیم، به «واقعیت‌مندی» پایبند بمانیم و با کُنش‌های کوچکِ همبستگی، فضاهایی برای تنفس جمعی خلق نماییم. آثار او مانیفستی است برای بازپس‌گیری عاملیتِ فردی و یافتن معنا در دل آشفتگی؛ پاسخی برای آنان که می‌پرسند: «در این شرایط، من چه می‌توانم بکنم؟»